Bilim insanları, antik dünyanın ünlü matematikçilerinden Büyük Geometri Ustası Apollonius’a ait, daha önce kaybolmuş ve son derece önemli iki kitabı ortaya çıkardı. Bu eserler, Hollanda’daki Leiden Üniversitesi Kütüphaneleri‘nde muhafaza edilen bir Arapça el yazması içinde bulundu.
Bu keşif, Leiden Üniversitesi Yayınları tarafından yayımlanan “Peygamberler, Şairler ve Bilginler” adlı kitabın bir parçası olarak duyuruldu. Kitap, toplam 50 bölümden oluşuyor ve İslam dönemi bilim geleneğine dair önemli bilgiler içeriyor.
TEMEL KAVRAMLARI GEOMETRİYE KAZANDIRDI
MÖ 262 – 190 yılları arasında yaşamış olan Apollonius, Yunan matematik tarihinin en büyük isimlerinden biri olarak kabul edilir. Özellikle “Konikler” adlı eseri, hiperbol, elips ve parabol gibi temel geometrik kavramları tanıtmış ve bilim dünyasında büyük bir etki yaratmıştır.
Yeniden keşfedilen el yazması, Apollonius’un kayıp olan 5. ve 7. kitaplarını içeriyor. Bu bölümler, Rönesans döneminde Avrupa’daki bilim insanları tarafından kaybedilmişti.
Eser, 17. yüzyılda Hollandalı doğubilimci ve matematikçi Jacob Golius tarafından Orta Doğu’daki seyahatleri sırasında edinilmiş ve 200’den fazla Arapça el yazmasını içeren bir koleksiyonun parçası olarak Leiden Üniversitesi’ne getirilmişti.
HOLLANDALI MATEMATİKÇİ KEŞFİ YORUMLADI
Apollonius’un eserinin yanı sıra, Golius’un topladığı diğer Arapça el yazmaları da İslam dünyasının zengin bilimsel mirası hakkında önemli bilgiler sunuyor. Bu el yazmaları sadece derin matematiksel bilgiler içermekle kalmıyor, aynı zamanda ustalıkla yazılmış hat sanatı ve karmaşık geometrik illüstrasyonlar ile de dikkat çekiyor.
Hollandalı matematikçi ve tarihçi Jan Pieter Hogendijk, Apollonius’un Arapça el yazmasını değerlendirirken şunları söyledi:
“Bu el yazması, hem bilimsel içeriği hem de muhteşem hat sanatı ve süslemeleriyle büyüleyici. Orta Çağ’daki Müslüman bilim insanlarının ve kâtiplerin zekâsını, disiplinini ve yoğun konsantrasyonunu yansıtıyor. Bu nitelikler, günümüzün teknoloji odaklı dünyasında sıklıkla eksik olan unsurlar.”
ERKEN DÖNEM FOK BETİMLEMESİ
“Peygamberler, Şairler ve Bilginler” kitabının birçok bölümü, Arap ve Müslüman bilim insanlarının çeşitli alanlardaki katkılarını ele alıyor. Bu alanlar arasında astronomi, kozmografi, zooloji, botanik ve matematik bulunuyor.
Kitapta ayrıca ünlü Müslüman kozmograf İbn Muhammed el-Kazvînî’nin “Acaibü’l-Mahlukat ve Garaibü’l-Mevcudat” (Yaratılmışların Harikaları ve Mevcudatın Gariplikleri)
Örneğin, kitabın bir bölümünde insan yüzlü, beyaz sakallı, kurbağa gövdeli ve inek kıllarına sahip gizemli bir deniz yaratığından bahsediliyor. Günümüzde bu tasvirin erken dönem bir fok betimlemesi olduğu düşünülüyor.
EBCED ATOLYESİ DÜZENLEDİLER
Sharjah Üniversitesi’nden Profesör Mostafa Zahri, Batı’daki akademik kurumların Leiden Üniversitesi, British Library ve Fransa Ulusal Kütüphanesi gibi yerlerde binlerce Arapça, Farsça ve Osmanlıca el yazmasını muhafaza ettiğini belirtti. Ancak bu el yazmalarının çoğu hâlâ yeterince incelenmiş değil. Zahri, bu eserlerin gerçek değerinin ortaya çıkarılabilmesi için Batılı ve Arap bilim insanları arasında daha fazla iş birliği, dijitalleştirme ve erişim kolaylığı sağlanması gerektiğini vurguladı.
Utrecht Üniversitesi Eğitim Koordinatörü Wilfred de Graaf, İslam el yazmalarını incelemenin önündeki en büyük engellerden birinin Arapça, Farsça ve Türkçe bilen uzman sayısının azlığı olduğunu ifade etti. Ancak, 11. ve 14. yüzyıllar arasında Avrupa bilimini şekillendiren İslam bilim geleneğine olan ilginin arttığını belirtti.
2025’in başlarında, Leiden Üniversitesi bilim insanları, Sharjah Üniversitesi’nde Arapça bilimsel metinlerde kullanılan ebced sayı sistemini öğretmek üzere bir atölye düzenledi. Bu sistemde, her Arap harfi belirli bir sayıya karşılık gelmekte (tıpkı Roma rakamları gibi). Ayrıca, bu sistemin zaman ölçümünde (saat, dakika, saniye) ve açılarda (derece, yay dakikası, yay saniyesi) hâlâ kullanılmakta olan 60 tabanlı sayı sistemiyle birlikte çalıştığı anlatıldı.
Katılımcılar ayrıca, erken dönem bir usturlap (astrolabe) üzerinde ebced sistemiyle yazılmış astronomik sayıları inceledi. Bu alet, Arap astronomlarının gökyüzünü ölçmek ve haritalamak için kullandığı gelişmiş bir bilimsel cihazdı.
